Page 53 - รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่องปราสาทเขมรสมัยบาปวน

2.5.4) ยโศธรปุระ

ทางทิศใต,ของเมืองหริหราลัยนั้นเป@นเขตที่น้ำจากโตนเลสาบขึ้นมาท.วมถึงได, และในปลาย

รัชกาลพระเจ,าอินทรวรมันที่ 1 มีศึกสงคราม พระราชวังคงถูกทำลาย จึงมีการย,ายเมืองหลวงไปทาง
ตะวันตกเฉียงเหนือของเมืองหริหราลัยในรัชกาลพระเจ,ายโศวรมันที่ 1 เมืองหลวงแห.งใหม.มีชื่อว.า

“ยโศธรปุระ” ศูนยOกลางของเมืองคือ พนมบาแคง ซึ่งบนยอดเขาลูกเล็ก ๆ นี้มีการก.อสร,างปราสาท

พนมบาแคงเป@นศาสนบรรพตที่ประดิษฐานพระศิวลึงคO “ยโศธเรศวร” (Yaçodhareçvara)
(Jacques, 2002: 75, 79 - 81)

ส.วนตัวเมืองยโศธรปุระนั้น วิคตอรO โคลูเบฟ (Victor Golubev) เป@นผู,ค,นพบ (จากแผนที่ที่
ทำขึ้นเมื่อปÄ 2452) ว.าพนมบาแคงตั้งอยู.ตรงศูนยOกลางพื้นที่สี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดใหญ.ที่วางตัวตาม

แกนทิศ แนวด,านตะวันออกมีทุ.งนาเป@นเส,นเขตกั้น โดยมีแม.น้ำเสียมเรียบไหลผ.านตัวเมืองด,านนี้

ขณะที่ด,านตะวันตกและด,านใต,มีร.องรอยคูน้ำ (มีความยาวรวมกันราว 8 กิโลเมตร) ซึ่งกลายเป@นที่นา
ไปหมดแล,ว ส.วนคูด,านทิศเหนือไม.ทราบขอบเขตที่ชัดเจน และคูน้ำทิศตะวันตกตอนบนก็กลายเป@น

ส.วนหนึ่งของแนวคันบารายตะวันตกที่จะสร,างขึ้นในสมัยพระเจ,าสูรยวรมันที่ 1 (หม.อมเจ,าสุภัทรดิศ
ดิศกุล, 2547 ข: 25 ; Jacques, 2002: 78)

พระเจ,ายโศวรมันที่ 1 ยังโปรดให,สร,างอ.างเก็บน้ำขนาดมหึมาขึ้นทางตะวันออกเฉียงเหนือ

ของเมืองหลวงใกล,กับแม.น้ำเสียมเรียบ อ.างเก็บน้ำหรือบารายตะวันออกนี้มีชื่อว.า “ยโศธรตฏากะ”
(Yaçodharataṭāka) มีความกว,าง 1.72 กิโลเมตร ยาว 7.2 กิโลเมตร คันบารายสูง 4 - 5 เมตร

(จากระดับพื้นดินปกติ) และกักเก็บน้ำได,มากถึง 36 - 60 ล,านลูกบาศกOเมตร (Jacques, 2002: 83 ;

Groslier, 2007: 155) (ภาพที่ 25)
การสร,างบารายนี้ย.อมเอื้อประโยชนOโดยตรงในการบริหารจัดการน้ำของเมืองพระนคร

ทั้งเพื่อปÑองกันน้ำหลากหรือน้ำท.วม หรือเพื่อกักเก็บน้ำไว,ใช,โดยเฉพาะในฤดูแล,ง และเพื่อระบายน้ำสู.

ผืนนาของเมืองพระนคร อาจกล.าวได,ว.า บารายตะวันออกนี้คือสิ่งก.อสร,างที่มีขนาดใหญ.เกินกว.าจะ
สร,างขึ้นมาเพียงเพื่อเป@นสัญลักษณOทางศาสนา คือ ทะเลหรือมหาสมุทรอันศักดิ์สิทธิ์ (Jacques,

2002: 83) แต.เพื่อทำให,ระบบจัดการน้ำที่มุ.งประโยชนOด,านเศรษฐกิจนั้นมีประสิทธิภาพสูงสุด
ก็จำเป@นต,องมีการควบคุมมวลชนโดยอาศัยความเชื่อทางศาสนาซึ่งเป@นภาคส.วนสำคัญที่คุ,มครอง

อาณาจักรกัมพูชาทุกสมัย เห็นได,จากที่มุมทั้งสี่ของบารายพระเจ,ายโศวรมันที่ 1 ทรงสั่งให,ปÜกศิลา
จารึกภาษาสันสกฤตประกาศว.ายโศธรตฏากะคุ,มครองโดยพระแม.คงคา และทางทิศใต,ของแนว

คันบารายนี้ (ประมาณ 450 เมตร) ยังมีอาศรม 4 หลังตั้งเรียงกันที่พระองคOทรงสั่งให,สร,างถวายแด.

พระศิวะ (พังทลายไปหมดแล,ว) พระวิษณุ พระพรหม และพระพุทธเจ,า โดยจารึกระบุว.าผู,ดูแล
อาศรมนั้นต,องมีส.วนร.วมในการบริหารจัดการน้ำในบารายด,วย (Jacques, 2002: 83)

46