Page 388 - เอกสารคำสอนทวารวดี - ศรีวิชัย
P. 388
สรุป
“ทวารวดี - ศรีวิชัย” : พัฒนาการทางสังคม วัฒนธรรม และเศรษฐกิจ
ของชุมชนและบ้านเมืองโบราณสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้นบนดินแดนไทย
การศึกษาโบราณคดีสมัยประวัติศาสตร์ในประเทศไทยในช่วงก่อน พ.ศ. 1800 เฉพาะใน
ส่วนของวัฒนธรรมสมัยทวารวดีและศรีวิชัย ท าให้เรามองเห็นพัฒนาการทางสังคม วัฒนธรรม
เศรษฐกิจ คติความเชื่อทางศาสนา รูปแบบศิลปกรรม ตลอดจนแบบแผนการตั้งถิ่นฐานของ
ชุมชนหรือเมืองโบราณได้ วัฒนธรรมสมัยทวารวดี (ราวพุทธศตวรรษที่ 12 – 16) ที่เจริญขึ้นและ
มีแกนหลักอยู่ในเขตภาคกลางฝั่งตะวันตก (เมืองอู่ทอง-นครปฐม-คูบัว) นั้นมีพื้นฐานมาจาก
สังคมในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายหรือช่วงหัวเลี้ยวประวัติศาสตร์ที่มีการติดต่อสัมพันธ์
กับอินเดียอย่างเข้มข้น จนกระทั่งเกิดการผสมผสานเป็นรูปแบบของวัฒนธรรมอันมี
ลักษณะเฉพาะหลายประการ เช่นเดียวกันวัฒนธรรมสมัยศรีวิชัย (ราวพุทธศตวรรษที่ 13 – 18)
ก็เติบโตขึ้นจากชุมชนเมืองท่าที่ติดต่อค้าขายกับทั้งประเทศอินเดีย (รวมทั้งโรมันและตะวันออก
กลาง) และจีน (หรือเวียดนาม) จนกระทั่งพัฒนาเป็นเมืองท่าค้าขายหรือรัฐเล็กรัฐน้อย (เช่น
ตักโกละ, พันพัน หรือหลั่งยะสิว) ซึ่งเจริญขึ้นตามล าดับจนกลายเป็นศูนย์กลางการค้าทางทะเล
ในน่านน ้าเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะในกรณีของรัฐทางตอนใต้ของเกาะสุมาตรา
(แถบเมืองปาเล็มบังและจัมบี) ในประเทศอินโดนีเซีย
วัฒนธรรมสมัยทวารวดีผูกพันกับพุทธศาสนานิกายหีนยานหรือเถรวาท มีวัตถุทาง
ศาสนาประเภทเด่น (diagnostic artifacts) คือ ศิลาธรรมจักร และพระพุทธรูปประทับเหนือ
พนัสบดี แม้จะมีร่องรอยการนับถือศาสนาพราหมณ์อยู่บ้าง แต่ก็เกี่ยวข้องกับประเพณีของ
ราชส านักมากกว่าประชาชนทวารวดีโดยทั่วไป ส่วนวัฒนธรรมสมัยศรีวิชัยนั้นเกี่ยวข้องทั้งกับ
พุทธศาสนานิกายมหายาน (หรือวัชรยาน) และศาสนาพราหมณ์ โดยมีเครือข่ายการติดต่อทาง
ศาสนากับนานาประเทศ ทั้งอินเดีย, อินโดนีเซีย, กัมพูชา, จามปา และจีน ด้วยเหตุนี้รูปแบบ
ศิลปกรรมจึงขาดความเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตน เพราะมักเป็นวัตถุที่มีขนาดเล็กซึ่งอาจน าติดตัว
นักบวช, พ่อค้า หรือนักเดินทางมาก็ได้ ยกเว้นเสียแต่พระพิมพ์ดินดิบในนิกายมหายานที่พบ
ตามถ ้าต่างๆ อันถือเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นของศิลปะศรีวิชัย
ชุมชนโบราณในคาบสมุทรภาคใต้ไม่เพียงแต่ติดต่อกับต่างประเทศเท่านั้น แต่ยังมี
หลักฐานที่แสดงให้เห็นถึงการแพร่หลายของพุทธศาสนานิกายมหายานขึ้นมาในเขตวัฒนธรรม
ทวารวดีด้วย หลักฐานดังกล่าวนี้คือ พระพิมพ์ดินดิบ และประติมากรรมรูปพระโพธิสัตว์อวโล
กิเตศวร เช่นเดียวกันเราก็ได้พบศิลปกรรมแบบทวารวดีในภาคใต้ ทั้งพระพุทธรูปและธรรมจักร
ดังนั้นทั้งสองภูมิภาคหรือสองวัฒนธรรมนี้จึงมีความสัมพันธ์กันอยู่ตลอดเวลา
382
