Page 241 - รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่องปราสาทเขมรสมัยบาปวน

กรณีปราสาทสระกำแพงใหญ5และปราสาทเมืองต่ำแม=จะเป?นแบบกลุ5มปราสาทประธาน

5 หลัง แต5ก็ไม5ใช5ผังล=อมรอบจุดศูนยNกลาง ปราสาทเมืองต่ำมีปราสาทอิฐ 2 แถว แถวหน=าตรงกลาง

เป?นปราสาทประธานที่มีขนาดใหญ5ที่สุด ขนาบข=างด=วยปราสาทบริวารขนาดย5อมกว5า ส5วนแถวหลังมี
ปราสาทอีก 2 หลัง สร=างอยู5ตรงช5องกลางของปราสาทประธานและปราสาทบริวารที่อยู5แถวหน=า

ซึ่งกรณีปราสาทสระกำแพงใหญ5ก็คงจะอยู5ในแผนผังเช5นนี้เมื่อริเริ่มการก5อสร=าง โดยจารึกปราสาท

สระกำแพงใหญ5 พ.ศ. 1585 ระบุถึงข=าราชการได=จัดซื้อที่ดินถวายแด5กมรเตงชคตศรีพฤทเธศวร
ส5วนที่ปราสาทเมืองต่ำก็ไม5พบจารึกกล5าวถึงพระราชกรณียกิจของกษัตริยN (รอผลการอ5านและแปล

จารึกที่พบใหม5เมื่อ พ.ศ. 2562) อีกทั้งแบบศิลปะของปราสาทเมืองต่ำก็ยังสะท=อนถึงลักษณะท=องถิ่น
ด=วยโดยเฉพาะทับหลังที่ประดับ ณ กลุ5มปราสาทประธาน

น5าสังเกตอีกด=วยว5า ปราสาทเมืองต่ำนั้นสร=างอยู5ใกล=กับปราสาทพนมรุ=งซึ่งเป?นเทวาลัยที่

เกี่ยวข=องกับกษัตริยN (ได=แก5 พระเจ=าราเชนทรวรมัน พระเจ=าชัยวรมันที่ 5 พระเจ=าสูรยวรมันที่ 2 และ
พระเจ=าชัยวรมันที่ 7) และพระราชวงศNชั้นสูง (คือ นเรนทราทิตยN) แม=ว5าโครงสร=างส5วนใหญ5ของ

ปราสาทพนมรุ=งจะสร=างขึ้นในสมัยนครวัด แต5ก็ปรากฏสิ่งก5อสร=างที่มีลวดลายประดับสมัยคลังและ
บาปวนด=วย คือ ปรางคNน=อย อันแสดงถึงกิจกรรมบางอย5างในช5วงเวลานี้ ส5วนปราสาทสระกำแพง

ใหญ5หรือ “ศรีพฤทเธศวร” ก็ตั้งอยู5ไม5ไกลจากปราสาทเขาพระวิหารที่สร=างขึ้นเป?นเทวาลัยสำคัญทาง

ทิศเหนือของราชอาณาจักรในสมัยพระเจ=าสูรยวรมันที่ 1 และในจารึกปราสาทเขาพระวิหาร 1 (พ.ศ.
1581) ก็ยังกล5าวถึงการกราบบังคมทูลพระเจ=าสูรยวรมันที่ 1 เกี่ยวกับความขยันหมั่นเพียรในการเฝeา

บัญชีและการทำรั้วที่ “ศรีพฤทเธศวร” คือปราสาทสระกำแพงใหญ5ของศรีสุกรรมากำเสตงงิด=วย

ดังนั้นแผนผังของปราสาทเขมรโดยเฉพาะกรณีปราสาท 5 หลังนี้ นอกจากจะชี้ให=เห็นถึงความสำคัญ
ของปราสาทแล=ว ยังสามารถสะท=อนถึงความสำคัญชุมชนอันเป?นที่ตั้งของปราสาทด=วยก็ได=

ส5วนในกรณีปราสาทพนมวันและปราสาทตาเมือนธม ซึ่งเป?นปราสาทสำคัญมากทั้งสอง

แห5งในสมัยบาปวนนั้นมีปราสาทประธานเพียงหลังเดียว โดยปราสาทสดfกกfอกธมที่ จ.สระแก=ว
ซึ่งพระเจ=าอุทัยทิตยวรมันที่ 2 ทรงโปรดฯ ให=สร=างขึ้นเมื่อ พ.ศ. 1595 เพื่อเป?นเทวาลัยของสาย

ตระกูลพราหมณNที่ทำพิธีประดิษฐานพระเทวราชก็มีปราสาทประธานหลังเดียว และน5าสังเกตว5า
เทวาลัยสำคัญสมัยบาปวนที่เมืองพระตะบอง (คือปราสาทวัดบาแสทและปราสาทวัดเอก) และ

ปราสาทพนมจีโสรNที่ จ.ตาแก=ว ก็มีปราสาทประธานเพียงหนึ่งหลังเช5นกัน (ดูหัวข=อ 2.7.1 ในบทที่ 2)
โดยปราสาทในกลุ5มนี้ทุกแห5งมีองคNประกอบอื่น ๆ ร5วมด=วย โดยเฉพาะมีระเบียงคดและโคปุระทั้ง

4 ทิศ ซึ่งแสดงความสำคัญของปราสาทได= (จะกล5าวถึงในหัวข=อถัดไป)

ส5วนปราสาทหลังเดียวแห5งอื่น ๆ ที่ไม5ปรากฏจารึกนั้นก็น5าจะมีความสำคัญในลำดับรองลงไป
เพราะไม5พบจารึกที่กล5าวถึงกษัตริยNแม=แต5ขุนนางหรือข=าราชการ อีกทั้งยังเป?นปราสาทขนาดไม5

ใหญ5นัก เช5นเดียวกับปราสาทแบบ 3 หลังดังจะเห็นได=ว5าเกือบทั้งหมดไม5พบจารึก มีเพียงกู5บ=านเมยที่

234