Page 171 - เอกสารคำสอนทวารวดี - ศรีวิชัย

วัฒนธรรมทวารวดีที่อยู่ห่างออกไปไม่ไกลนัก ดูใน พิริยะ ไกรฤกษ์, “ประติมากรรมสมัยทวารวดีที่บริเวณ
ถ ้าเขางู จังหวัดราชบุรี,” ใน ศิลปและโบราณคดีในประเทศไทย (กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2518), 90.

น่าสังเกตว่าได้พบร่องรอยของพุทธศาสนามหายานที่เมืองโบราณคูบัวด้วย ได้แก่ ประติมากรรมพระโพธิสัตว์
ต่างๆ แต่ถ ้าในเทือกเขางูนี้ได้พบเฉพาะร่องรอยของพุทธศาสนาหีนยานหรือเถรวาท
80 เรื่องเดียวกัน, 90 - 91.
81 ยอร์ช เซเดส์, ประชุมศิลาจารึกภาคที่ 2 : จารึก ทวารวดี ศรีวิชัย ละโว้, แปลโดย หม่อมเจ้า
สุภัทรดิศ ดิศกุล, พิมพ์ครั้งที่ 2 (กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2526), 20. ชะเอม แก้วคล้าย นักอ่านจารึกของ
กรมศิลปากร ได้อ่านจารึกนี้ใหม่ว่า “ปุญกรมชฺระ ศฺรีสมาธิคุปฺต” แปลว่า “พระศรีสมาธิคุปตะผู้บริสุทธิ์ด้วย

การกระท าบุญ” ดูใน กรมศิลปากร, จารึกในประเทศไทย เล่ม 1 อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่
12-14 (กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2529), 68-71. ขณะที่พิสัณห์ ปลัดสิงห์ นักวิชาการอิสระ ได้เสนอว่า จารึกนี้
เป็นภาษามอญโบราณอ่านว่า “บุญ พระฤาษีชู ศรีสมาธิคุปต” แปลว่า “พระฤาษีสมาธิคุปตใช้มีดเขียนไว้” ดูใน
พิสัณห์ ปลัดสิงห์, คนมอญ (กรุงเทพฯ: ส านักพิมพ์แสงแดด, 2530), 99 - 102.

82 พิริยะ ไกรฤกษ์ “ประติมากรรมสมัยทวารวดีที่บริเวณถ ้าเขางู จังหวัดราชบุรี,” 84.
83 ภาพประกอบนี้ผู้เขียนได้ถ่ายไว้ในปี พ.ศ. 2547 แต่เมื่อไม่นานมานี้ปูนปั้นบางส่วนของลาย
ดังกล่าวได้ช ารุดหลุดร่วงไป ซึ่งเป็นเรื่องที่น่าเสียดายอย่างมาก
84 ศรันย์ ทองปาน, “ยายจูงหลาน หลักฐานใหม่ของทวารวดีในเมืองเพชร,” เมืองโบราณ 31,
4 (ตุลาคม - ธันวาคม 2548): 3.
85 อมรา ศรีสุชาติ, ศิลปะถ ้าสมัยประวัติศาสตร์ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร,

2535), หน้า 56-57.
86 ที่จังหวัดกาฬสินธุ์ มีเมืองโบราณฟ้าแดดสงยาง ซึ่งมีร่องรอยหลักฐานที่สัมพันธ์กับวัฒนธรรม
ทวารวดีในภาคกลางของประเทศไทย และมีลักษณะเด่นทางวัฒนธรรมคือ การสลักใบเสมาที่มีภาพเล่าเรื่อง
ทางพุทธศาสนาจ านวนมาก ทั้งนี้ได้มีการศึกษาขุดค้นทางโบราณคดีแล้ว ดูใน ผาสุข อินทราวุธ และคณะ,
รายงานการขุดค้นเมืองโบราณฟ้าแดดสงยาง อ าเภอกมลาไสย จังหวัดกาฬสินธุ์ (นครปฐม : สถาบันวิจัยและ

พัฒนา มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2544).
87 อมรา ศรีสุชาติ, ศิลปะถ ้าสมัยประวัติศาสตร์ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ, 68 - 70.
88 ดูรายละเอียดทั้งหมดใน ภัทรพงษ์ เก่าเงิน, โบราณคดีคอกช้างดิน (กรุงเทพฯ: ส านักงาน
โบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 2 สุพรรณบุรี, 2545).
89 เรื่องเดียวกัน, 107 - 111 และ 115 - 116.
90 Supamas Doungsakun, “Palaeo-Environmental Study at Khok Chang Din Ruins, U-Thong

District, Suphanburi Province,” (Master Thesis of Science (Technology of Environmental Management),
Faculty of Graduate Studies, Mahidol University, 2005).
91 ภัทรพงษ์ เก่าเงิน, โบราณคดีคอกช้างดิน, 67 – 84.
92 ดูใน สมศักดิ์ รัตนกุล, “การขุดแต่งโบราณสถานด้านทิศเหนือของคอกช้างดิน อ าเภออู่ทอง
จังหวัดสุพรรณบุรี,” ศิลปากร 11, 2 (กรกฎาคม 2510): 78 – 83.

93 ภัทรพงษ์ เก่าเงิน, โบราณคดีคอกช้างดิน, 47 - 67.
94 ฉ ่า ทองค าวรรณ, “ค าจารึกภาษาสันสกฤตบนแผ่นทองแดง,” ใน โบราณวิทยาเรื่องเมืองอู่ทอง, 24
; วนกร ลออสุวรรณ, “ร่องรอยหลักฐานการนับถือศาสนาพราหมณ์ช่วงก่อนพุทธศตวรรษที่ 16 ที่พบบริเวณ

165