Page 62 - ถักร้อยความรู้ภูมิศาสตร์อันหลากหลาย : หมุดหมายความรู้ครบรอบ 60 ปี
P. 62
และอุบ้ตั้ิภ้ยสิารเคมิีอย่างช้ด้เจน แตั้่ในด้้านห้นึ�ง คำาสิำาค้ญอย่าง ‘ความิไมิ่แน่นอน’ น้�นจะสิามิารถึเปี็นฐาน
ของการขยายกรอบแนวคิด้ทำาเลที�ตั้้�งอุตั้สิาห้กรรมิที�จะครอบคลุมิมิิตั้ิของภ้ยธิรรมิชาตั้ิได้้ห้รือไมิ่
อีกด้้านห้นึ�งน้�นในทางปีฎีิบ้ตั้ิน้�น ผูู้้เขียนได้้ทำาการศึกษาเบื�องตั้้นในบริบทของปีระเทศไทย โด้ยการวิเคราะห้์
เกณฑิ์การเลือกที�ตั้้�งพื�นที�อุตั้สิาห้กรรมิจากเอกสิารที�เกี�ยวข้องของห้น่วยงานที�เกี�ยวก้บการพ้ฒนานิคมิ
อุตั้สิาห้กรรมิและห้น่วยงานที�เกี�ยวข้องก้บการใช้ปีระโยชน์ที�ด้ิน พบว่าการคำานึงถึึงภ้ยธิรรมิชาตั้ิและ
ภ้ยเน-เทคในเกณฑิ์เห้ล่าน้�นย้งมิีอยู่อย่าง ‘จำาก้ด้’ มิีเพียงภ้ยธิรรมิชาตั้ิบางปีระเภท (อุทกภ้ยและด้ินโคลนถึล่มิ)
ที�มิีโอกาสิเชื�อมิโยงก้บเกณฑิ์เห้ล่าน้�น ด้้งเห้็นได้้จากเกณฑิ์ที�กำาห้นด้ว่าพื�นที�อุตั้สิาห้กรรมิน้�นตั้้อง ‘ไมิ่เปี็น
พื�นที�ลุ่มิตั้ำ�า’ ในเกณฑิ์มิาตั้รฐานของห้น่วยงานที�เกี�ยวข้องก้บการใช้ปีระโยชน์ที�ด้ิน และ ‘การไมิ่ตั้้�งอยู่ในที�ทาง
นำ�าไห้ลโด้ยธิรรมิชาตั้ิ’ ในเกณฑิ์สิำาห้ร้บอุตั้สิาห้กรรมิเชิงนิเวศของห้น่วยงานด้้านการพ้ฒนานิคมิอุตั้สิาห้กรรมิ
ซัึ�งเกณฑิ์เห้ล่านี�ที�มิีโอกาสิที�จะเชื�อมิโยงก้บ ‘อุทกภ้ย’ ห้รือ เกณฑิ์ที�กำาห้นด้ว่าพื�นที�อุตั้สิาห้กรรมิตั้้อง ‘ไมิ่เปี็น
ที�ลาด้ช้นสิูง’ ในเกณฑิ์มิาตั้รฐานของห้น่วยงานที�เกี�ยวข้องก้บการใช้ปีระโยชน์ที�ด้ิน ซัึ�งเปี็นเกณฑิ์ที�มิีโอกาสิ
ที�จะเชื�อมิโยงก้บ ‘ด้ินโคลนถึล่มิ’ (รายละเอียด้ใน Hutanuwatr, 2019)
อย่างไรก็ด้ี ภ้ยธิรรมิชาตั้ิปีระเภทอื�นห้รือภ้ยเชิงระบบในล้กษณะภ้ยเน-เทค ย้งไมิ่ถึูกพบว่ามิีความิ
เชื�อมิโยงก้บเนื�อห้าของเกณฑิ์การเลือกที�ตั้้�งของท้�งสิองชุด้ นอกจากน้�นย้งเปี็นที�น่าสินใจว่าเกณฑิ์เกี�ยวก้บ
ระยะห้่างจากแห้ล่งนำ�าธิรรมิชาตั้ิถึูกกล่าวถึึงจากเกณฑิ์ท้�งสิองกลุ่มิห้ากแตั้่ระบุไปีในทิศทางตั้รงข้ามิ กล่าวคือ
ในเกณฑิ์สิำาห้ร้บอุตั้สิาห้กรรมิเชิงนิเวศของห้น่วยงานด้้านการพ้ฒนานิคมิอุตั้สิาห้กรรมิ ระบุว่าพื�นที�
ตั้้�งอุตั้สิาห้กรรมิควรให้้อยู่ ‘ใกล้’แห้ล่งนำ�าเพื�อที�จะสิามิารถึใช้นำ�าสิำาห้ร้บโครงการและระบายนำ�าทิ�งสิู่
แห้ล่งนำ�าด้้งกล่าวได้้ ในขณะที�เกณฑิ์มิาตั้รฐานของห้น่วยงานที�เกี�ยวข้องก้บการใช้ปีระโยชน์ที�ด้ินระบุว่าพื�นที�
ตั้้�งอุตั้สิาห้กรรมิตั้้องอยู่ ‘ห้่าง’ จากแห้ล่งนำ�าธิรรมิชาตั้ิเพื�อห้ลีกเลี�ยงการปีนเปีื�อน จะเห้็นได้้ว่าเกณฑิ์ท้�งสิอง
ชุด้น้�นมิองคุณค่าและห้น้าที�ของแห้ล่งนำ�าแตั้กตั้่างก้น ห้ากมิองในมิุมิของภ้ยเชิงระบบน้�นการอยู่ใกล้ห้รือไกล
แห้ล่งนำ�าจะสิามิารถึมิีผู้ลตั้่อการกระจายของผู้ลกระทบของอุบ้ตั้ิภ้ยที�เกิด้ขึ�นจนสิ่งผู้ลกระทบเปี็นลูกโซั่ผู้่าน
แห้ล่งนำ�าด้้งกล่าว (รายละเอียด้ สิามิารถึดู้เพิ�มิเตั้ิมิที� Hutanuwatr, 2019)
นอกจากน้�นย้งพบว่าในทางปีฏิิบ้ตั้ิจริงการเลือกที�ตั้้�งพื�นที�อุตั้สิาห้กรรมิมิิได้้สิอด้คล้องก้บเกณฑิ์
ด้้งกล่าวเสิมิอไปี ด้้งเห้็นได้้จากพื�นที�อุตั้สิาห้กรรมิจำานวนมิากที�ตั้้�งอยู่ในเขตั้ที�ลุ่มิของจ้งห้ว้ด้พระนครศรีอยุทธิยา
ห้รือในเขตั้จ้งห้ว้ด้ในที�ลุ่มิภาคกลางอีกห้ลายแห้ล่ง จึงทำาให้้เห้็นว่าการคำานึงถึึงมิิตั้ิของความิเสิี�ยงภ้ยก้บ
การกำาห้นด้ที�ตั้้�งอุตั้สิาห้กรรมิในบริบทไทยน้�นย้งตั้้องการถึกเพื�อการพ้ฒนาอย่างตั้่อเนื�อง และบทความินี�
เปี็นอีกห้นึ�งความิพยายามิในการช้กชวนให้้เกิด้การอภิปีรายถึึงความิเปี็นไปีได้้และความิเห้มิาะสิมิตั้่อการขยาย
ขอบเขตั้มิุมิมิองด้้งกล่าว
ปีัจจ้ยด้้านทำาเลที�ตั้้�งน้�นนอกจากจะสิ้มิพ้นธิ์ก้บการเปีิด้ร้บตั้่อภ้ย (hazard exposure) แล้ว ในอีกมิิตั้ิห้นึ�ง
ย้งสิามิารถึเกี�ยวข้องก้บรูปีแบบเชิงพื�นที� (spatial patterns) ของความิเห้ลื�อมิลำ�า ด้้งที�แนวคิด้และงานวิจ้ย
62 ถักร้อยความรู้ภูมิศาสตร์อันหลากหลาย:
หมุดหมายความรู้ ครบรอบ 60 ปี
