Page 60 - ถักร้อยความรู้ภูมิศาสตร์อันหลากหลาย : หมุดหมายความรู้ครบรอบ 60 ปี

2. ภูัยเชีิงระบบ (Systemic risk)

ในระบบที�มิีความิซั้บซั้อนสิูงและองค์ปีระกอบในระบบมิีความิเกาะเกี�ยวสิ้มิพ้นธิ์ก้นอย่างมิากน้�น ห้าก
สิ่วนปีระกอบห้นึ�งเกิด้ความิผู้ิด้ปีรกตั้ิสิามิารถึสิ่งผู้ลตั้่อสิ่วนปีระกอบอื�น ๆ ของระบบได้้ (Hochrainer-Stigler
et al., 2020) ภ้ยเชิงระบบ (systemic risk) เปี็นภ้ยที�มิีล้กษณะของผู้ลกระทบในล้กษณะด้้งกล่าว แมิ้ว่าในแตั้่ละ

บริบทน้�นคำาว่าภ้ยเชิงระบบอาจมิีความิห้มิายแตั้กตั้่างก้นบ้าง ในบริบทของบทความินี� ภ้ยเชิงระบบ ห้มิายถึึง
ความิเสิี�ยงของผู้ลกระทบที�เปี็นล้กษณะลูกโซั่ โด้ยผู้ลกระทบจากเห้ตัุ้การณ์ห้นึ�งห้รือสิ่วนปีระกอบห้นึ�งของ

ระบบสิามิารถึกระตัุ้้นให้้เกิด้ผู้ลกระทบตั้่อสิ่วนปีระกอบอื�น ห้รือก่อให้้เห้ตัุ้การณ์อ้นไมิ่พึงปีระสิงค์อื�นตั้ามิมิา
โด้ยสิาเห้ตัุ้และผู้ลกระทบน้�นมิ้กไมิ่ได้้มิีล้กษณะความิสิ้มิพ้นธิ์เชิงเสิ้นตั้รงแตั้่บ่อยคร้�งจะเปี็นล้กษณะโครงข่าย
(บางคร้�งความิเสิี�ยงเชิงระบบถึูกเรียกว่าความิเสิี�ยงเชิงโครงข่าย ห้รือ network risk) ซัึ�งผู้ลกระทบล้กษณะ

เช่นนี�มิีโอกาสิที�จะทำาให้้ระบบท้�งระบบล่มิสิลายได้้ (Sillmann et al, 2022 Verschuur et al. 2022; Juhola
et al. 2022) แมิ้ว่าแนวคิด้นี�ไมิ่ใช่แนวคิด้ที�ให้มิ่เสิียทีเด้ียวน้ก แตั้่เปี็นแนวคิด้ที�กำาล้งได้้ร้บความิสินใจมิากขึ�น
เรื�อยมิาอ้นเนื�องจากล้กษณะของความิท้าทายที�โลกเผู้ชิญ (เช่นโควิด้ สิภาวะสิุด้ข้�วห้รือภ้ยธิรรมิชาตั้ิ) ด้้งน้�น

แนวคิด้นี�จึงถึูกนำาไปีใช้ในห้ลายสิาขาวิชา เช่น ด้้านการเงิน การระบาด้ของโรค ภ้ยพิบ้ตั้ิ และการเปีลี�ยนแปีลงสิภาพ
ภูมิิอากาศ เปี็นตั้้น (Sillmann et al, 2022) บทความินี�จะเน้นถึึงภ้ยเชิงระบบในบริบทด้้านภ้ยพิบ้ตั้ิที�สิามิารถึ
เชื�อมิโยงก้บสิภาวะสิุด้ข้�วและผู้ลกระทบจากการเปีลี�ยนแปีลงสิภาพภูมิิอากาศ (Tuhkanen and Piirsalu, 2020)

โด้ยห้นึ�งในรูปีแบบของภ้ยเชิงระบบในบริบทด้้งกล่าวคือภ้ยที�เรียกว่า ‘Natech’ ห้รือ ‘Na-tech’ ซัึ�งเนื�อห้า
ตั้่อไปีของบทความินี�จะขอแทนด้้วยคำาว่า ‘เน-เทค’

ในกรอบการจ้ด้การภ้ยพิบ้ตั้ิบางสิำาน้กคิด้ได้้มิีการแบ่งแยกปีระเภทของภ้ยระห้ว่างสิิ�งที�ถึูกเรียกว่า
‘ภ้ยธิรรมิชาตั้ิ’และ ‘ภ้ยทางเทคโนโลยี’ ห้ากแตั้่ภ้ยเน-เทคเปี็นปีรากฏิการณ์ที�เชื�อมิภ้ยธิรรมิชาตั้ิและภ้ย
ทางเทคโนโลยีเข้าห้าก้น (Krausmann and Cruz, 2017) โด้ยภ้ยเน-เทคน้�นเปี็นภ้ยที�เกิด้ขึ�นในล้กษณะของ

ผู้ลกระทบเชิงลูกโซั่ (cascading) (Da Silva Macimento and Alencar, 2016) จากปีรากฏิการณ์ที�
ภ้ยธิรรมิชาตั้ิก่อให้้เกิด้ผู้ลกระทบจนทำาให้้เกิด้เปี็นอุบ้ตั้ิภ้ยสิารเคมิีห้รืออุบ้ตั้ิภ้ยทางเทคโนโลยีตั้ามิมิาทำาให้้

ผู้ลกระทบที�เกิด้ขึ�นกลายเปี็นภ้ยพิบ้ตั้ิในลำาด้้บถึ้ด้มิา (secondary disaster) (Cruz, 2012) ตั้้วอย่างที�ทำาให้้
เห้็นภาพของภ้ยเน-เทคที�ช้ด้เจนคือกรณีอุบ้ตั้ิภ้ยสิารกำามิ้นตั้ร้งสิีจากโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ ณ ฟูกูชิมิะ จาก
ผู้ลกระทบของการเกิด้แผู้่นด้ินไห้วและคลื�นสิึนามิิ (Hasegawa, 2012) ห้รือกรณีของพายุเฮอริเคนแคทรินา

ที�สิ่งผู้ลกระทบตั้่อสิถึานปีระกอบการปีิโตั้รเคมิีและนำามิาสิู่การร้�วไห้ลในเวลาตั้่อมิา (Damle, et al. 2021;
Picou 2009)
แมิ้ว่ามิุมิมิองปีรากฏิการณ์ด้้งกล่าวในห้ลายคร้�งอาจถึูกมิองว่าเปี็นเห้ตัุ้การณ์‘สิุด้ข้�วเห้นือความิคาด้

ฝ่ัน’ ที�เกินขอบเขตั้ของความิเปี็นไปีได้้ในการจ้ด้การดู้แล อย่างไรก็ด้ี Krausmann and Neci (2021) ได้้

60 ถักร้อยความรู้ภูมิศาสตร์อันหลากหลาย:
หมุดหมายความรู้ ครบรอบ 60 ปี