Page 128 - รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่องปราสาทเขมรสมัยบาปวน

เพราะทางตะวันตกของปราสาทเมืองต่ำเปdนภูเขาลูกเตี้ย ๆ (เขาพนมรุ<ง เขาปลายบัด เขาดินแดง)

ทำให<พื้นที่ลาดเอียงเล็กน<อยจากตะวันตกไปตะวันออก บริเวณบารายเมืองต่ำจึงเปdนที่ลุ:มที่น้ำไหลมา

ท:วมขัง ปÑจจุบันบารายเมืองต่ำก็ยังใช<ประโยชนGในการปñองกันน้ำหลากในฤดูฝนและกักเก็บน้ำไว<ใช<ใน
ฤดูแล<งด<วย อันเปdนการแก<ปÑญหาสภาพแวดล<อมของพื้นที่ได<เปdนอย:างดี (พิมพGชนก พงษGเกษตรGกรรมG

, 2545: 59, 64)

ใน พ.ศ. 2555 คีตศิลปû ลิ้มศรีสกุลวงศG ได<เสนอรายงานการค<นคว<าอิสระระดับปริญญาโท
เรื่อง “บารายในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ: กรณีศึกษาบารายในจังหวัดนครราชสีมาและจังหวัด

สุรินทร]” โดยพบบาราย 89 แห:ง แบ:งเปdนบารายประจำศาสนสถาน 31 แห:ง และบารายที่ไม:มี
ปราสาทอยู:ในบริเวณใกล<เคียง 58 แห:ง (ควรศึกษากลุ:มนี้อย:างละเอียดในอนาคต) แต:ผู<ศึกษาได<

เจาะลึกไปยังบาราย 6 แห:งในเขต อ.โนนสูง จ.นครราชสีมา โดยตัวอย:างบารายที่ศึกษามักมีสัดส:วน

ความกว<างต:อความยาวเท:ากับ 1 : 2 มีทั้งบารายที่มีขนาดมากกว:า 100 ไร: (1 แห:ง) ขนาด 40.1 -
100 ไร: (2 แห:ง) และขนาดน<อยกว:า 40 ไร: (3 แห:ง) มีบารายที่วางตัวตามแนวทิศตะวันออก -

ตะวันตก 3 แห:ง และบารายที่วางตัวตามแนวทิศตะวันออกเฉียงเหนือ - ตะวันตกเฉียงใต< 3 แห:ง ซึ่ง
การวางผังเช:นนี้สอดคล<องกับความลาดเอียงของพื้นที่ที่เอื้อต:อการรองรับน้ำจากแหล:งน้ำธรรมชาติ

(คีตศิลปû ลิ้มศรีสกุลวงศG, 2555)

งานค<นคว<าชิ้นสำคัญเกี่ยวกับการตั้งถิ่นฐานของชุมชนเขมรในประเทศไทยเปdนของธาดา
สุทธิธรรม (2544) เรื่อง “ผังเมืองในประเทศไทย: ผังชุมชนและการใชKที่ดินสายอารยธรรมเขมรใน

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ” ซึ่งเสนอถึงแบบแผนการตั้งถิ่นฐานรวมทั้งการจัดการแหล:งน้ำของชุมชน

เขมร โดยชุมชนสมัยบาปวนถูกจัดเปdนเมืองศูนยGกลางระดับภูมิภาค คือ เมืองหนองหานหลวง
จ.สกลนคร (เมืองศูนยGกลางระดับภูมิภาคอีกแห:งหนึ่งในภาคอีสานคือ เมืองพิมาย) เมืองศูนยGกลาง

ระดับอนุภูมิภาค ประกอบด<วยปราสาทเมืองต่ำ ปราสาทบ<านพลวง และปราสาทพนมวัน นอกจากนี้

ยังมีชุมชนในความครอบครองของชาวเขมร ได<แก: ปราสาทสระกำแพงใหญ: และปราสาทเป§อยน<อย
(รวมทั้งมีชุมชนที่มีเทวบรรพตหรือศาสนสถานบนภูเขา ได<แก: เขาปลายบัด และปราสาทตาเมือนธม

ซึ่งไม:ปรากฏบารายหรือตระพังในบริเวณใกล<เคียง)
เมืองหนองหานหลวง ตั้งอยู:ด<านตะวันตกเฉียงใต<ของหนองหานซึ่งเปdนบึงธรรมชาติที่รับน้ำ

มาจากเทือกเขาภูพานที่อยู:ทางตะวันตก ตัวเมืองมีผังเปdนแบบเขมรคือรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส กว<างยาว
ด<านละ 1,780 เมตร มีพื้นที่ 1,980 ไร: มีคันดิน 2 ชั้นตรงกลางเปdนคูน้ำกว<าง 40 เมตร (ปÑจจุบันถูก

ปรับเปลี่ยนสภาพไปเกือบหมดแล<ว) โดยธาดาสันนิษฐานว:าเมืองนี้สร<างขึ้นในช:วงพุทธศตวรรษที่ 17

(ธาดา สุทธิธรรม, 2544: 138) ซึ่งมีความเปdนไปได<เนื่องจากพบจารึกกรอบประตูของพระธาตุเชิงชุม
ที่กำหนดอายุอยู:ในช:วงดังกล:าว (กล:าวถึงแล<วข<างต<น) อย:างไรก็ตาม ผู<วิจัยเห็นว:าเปdนการยากที่จะ

ระบุว:าเมืองแห:งนี้สร<างขึ้นในช:วงใดแน:ของพุทธศตวรรษที่ 17 ระหว:างครึ่งแรกซึ่งตรงกับสมัยบาปวน

121