Page 163 - พินิจด้วยรัก พิทักษ์ด้วยใจ : พัฒนาสุขภาวะเด็กไทย ด้วยการวิจัยเชิงปฏิบัติการ

แนวคิดการสร้างเสริมสุขภาพของ Pender

การสร้างเสริมสุขภาพ แต่เดิมมักจะหมายถึง การบริการด้านส่งเสริมสุขภาพ
แก่ประชาชน โดยบุคลากรสาธารณสุข (healthpromotion intervention)
อันได้แก่ งานอนามัยแม่และเด็ก งานอนามัยโรงเรียน งานโภชนาการ งานวางแผน
ครอบครัว งานสุขศึกษา งานอนามัยชุมชน เป็นต้น ในขณะเดียวกันก็มีอีก
ความหมายหนึ่งคือ หมายถึง การส่งเสริมสุขภาพหรือการสร้างเสริมสุขภาพ
ที่ประชาชนปฏิบัติด้วยตนเอง (self health promotion) เช่น การออกก�าลังกาย
การรับประทานอาหารที่ดีต่อสุขภาพ การพัฒนาสิ่งแวดล้อมที่เชื่อมต่อสุขภาพ
การลด ละ เลิก บุหรี่ และเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เป็นต้น แต่ปัจจุบันการส่งเสริมสุขภาพ
หรือการสร้างเสริมสุขภาพได้ขยายขอบเขตความหมายกว้างออกไปถึงการเป็นกลยุทธ์
ด้านสุขภาพที่เรียกว่า กลยุทธ์สร้างเสริมสุขภาพ (health promotion strategy)
ตามแนวคิด “สร้าง (สุขภาพ) น�าซ่อม (สุขภาพ)” ที่มุ่งเน้นอย่างน้อย 5 เรื่อง คือ
การสร้างนโยบายสาธารณะที่เอื้อต่อสุขภาพ การสร้างสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อสุขภาพ
การเสริมสร้างกิจกรรมชุมชนให้เข้มแข็ง การพัฒนาทักษะส่วนบุคคลและการปรับ
เปลี่ยนบริการสาธารณสุข ในปัจจุบันรูปแบบการส่งเสริมสุขภาพที่ได้รับความสนใจ
อย่างแพร่หลาย เพื่อใช้เป็นแนวทาง ในการอธิบาย หรือคาดการณ์ถึงส่วนประกอบ
ของพฤติกรรมหรือแบบแผนการด�าเนินชีวิตที่สร้างเสริม สุขภาพของบุคคลที่เกิดขึ้น
คือ รูปแบบการส่งเสริมสุขภาพของ Pender (Pender’s Health Promotion
Model) เพนดอร์ (Pender,1987) ได้พัฒนารูปแบบการส่งเสริมสุขภาพมาตั้งแต่ปี
ค.ศ.1982 หลังจากที่ได้พัฒนารูปแบบการป้องกันสุขภาพขึ้นในปี ค.ศ.1975 และ
หลังจากที่เพนเดอร์ได้น�าเสนอรูปแบบ การส่งเสริมสุขภาพในปี ค.ศ.1982 แล้ว
Pender ได้ท�าการศึกษาวิจัยเพื่อทดสอบรูปแบบการส่งเสริมสุขภาพ และพบว่า
บางมโนทัศน์ย่อย เมื่อน�ามาทดสอบด้วยการศึกษาวิจัยและวิเคราะห์ทางสถิติแล้ว
ไม่สามารถอธิบายปรากฏการณ์เกี่ยวกับพฤติกรรมส่งเสริมสุขภาพได้ จึงได้ปรับปรุง
คัดลอก หรือให้นิยามมโนทัศน์ย่อยเหล่านั้นใหม่ และได้น�ารูปแบบใหม่ในปี ค.ศ.1987
ซึ่งมีพื้นฐานมาจากทฤษฎีการเรียนรู้ทางสังคม (Social Learning Theory)
โดยได้กล่าวถึงความส�าคัญของกระบวนการรับรู้ในการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม และ
เป็นการอธิบายพฤติกรรมที่กระท�าอย่างต่อเนื่อง จนกลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิต
ประจ�าวัน ซึ่งรูปแบบการส่งเสริมสุขภาพที่ Pender เสนอในครั้งนี้ แสดงในภาพที่ 2
ดังนี้

162 พินิจด้วยรัก พิทักษ์ด้วยใจ:พัฒนาสุขภาวะเด็กไทยด้วยการวิจัยเชิงปฏิบัติการ
Consider with Love, Protect with Heart: Health Development among Youth via Participation Action Research