Page 10 - รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ เรื่องปราสาทเขมรสมัยบาปวน

สวาทเยามาจำนวน 23 หมูJบ&าน ได&รับการซJอมแซมให&สวยงาม นJาชมเปQนอยJางยิ่ง...” (กรมศิลปากร,

2529: 228 - 232) โดยอ&างเก็บน้ำหรือตระพังของปราสาทพนมวันที่อยู&ทางตะวันออกของปราสาทมี

ชื่อว&า สระเพลง มีขนาดกวIาง 275 เมตร ยาว 475 เมตร ส&วนบารายใหญ&ประจำเมืองบริเวณปราสาท
พนมวันนั้นตั้งอยู&ทางทิศเหนือ มีความกวIาง 525 เมตร ยาว 1,800 เมตร ซึ่งเอื้อประโยชนTต&อการ

เกษตรกรรมหรือการจัดการน้ำของหมู&บIานในบริเวณเมืองนี้ (ธาดา สุทธิธรรม, 2544: 167)

นอกจากนี้ก็มีปราสาทขนาดเล็กที่สรIางขึ้นเพื่อเปcนศูนยTกลางชุมชนต&าง ๆ เช&น ปราสาท
สระกำแพงใหญ& กู&พระโกณา กู&กาสิงหT กู&บIานเมย ฯลฯ โดยจารึกสระกำแพงใหญ& (พ.ศ. 1585)

กล&าวถึง “...และพระกัมรเตงอัญศิวทาส ซื้อที่ดินนี้ซึ่งอยูJติดกับตระพังพราหมณT แกJกำสเตงโขลญมุข
ประติปVกษT และได&แนะนำพระกัมรเตงอัญพญาบาร เพื่อปVกหลักเขต และทำการถวายเจาะจง

สงกรานตTในกัมรเตงชคต ศรีพฤทเธศวร ข&าวสาร 1 กระบุง ข&าที่ทำกัลปนานั้นมีไตกันโส ไตกันโสอีก

ไตกำพฤก ไตถะเกน....” (กรมศิลปากร, 2529: 171 - 175) จารึกกู&บIานเมย (พ.ศ. 1596) ก็ไดI
กล&าวถึง “เมื่อพระอาทิตยTตกดิน ข&าวเปลือกก็ให&จัดมาเก็บรักษาไว&ในอาศรม สJวนนาข&าวให&สิเตง

อวิละ สังเตง อัมวิละ ใต พรหม ใต...สิบท แมJสังสัตยัง สิ ขะ โท สิ จงโธย ไต กัณโฐง....” คือเปcน
คำสั่งใหIขIาทาสดูแลพื้นที่นา (ชะเอม แกIวคลIาย, 2543) แสดงใหIเห็นถึงความสัมพันธTอย&างแน&นแฟน

ระหว&างชนชั้นปกครอง ขIาทาส ศาสนสถาน แหล&งน้ำ และการเกษตรกรรม (Hall, 2011: 184 -

189)
จากการสำรวจในเบื้องตIนพบว&าปราสาทสมัยบาปวนมักมีแบบแผนเฉพาะในการก&อสรIาง

กล&าวคือ มีคูน้ำลIอมรอบปราสาท และทางทิศตะวันออกของปราสาทมักมีอ&างเก็บน้ำหรือ “ตระพัง”

ซึ่งมีสัดส&วนความกวIางต&อความยาวเท&ากับ 1 : 2 หรือบางแห&งก็มีอ&างเก็บน้ำอยู&ทางทิศเหนือ และ
บางแห&งก็มีอ&างเก็บน้ำขนาดใหญ&หรือบารายอีกดIวย (เช&นกรณีปราสาทพนมวันที่กล&าวแลIวขIางตIน)

น&าสังเกตว&าตระพังหรือบารายบางแห&งหมดสภาพกลายเปcนที่นา แต&หลายแห&งยังคงใชIประโยชนTอยู&

ในทุกวันนี้ คือมีการขุดลอกและพัฒนาจากองคTการบริหารส&วนตำบลในพื้นที่ต&าง ๆ (และพื้นที่รอบ ๆ
อ&างเก็บน้ำก็ยังมีนาขIาวของราษฎรอยู&ดIวย) อันสะทIอนใหIเห็นประโยชนTของการพัฒนาแหล&งน้ำที่มี

ความจำเปcนต&อการดำรงชีพของมนุษยTนับตั้งแต&อดีตจวบจนถึงปZจจุบัน
ถึงแมIว&าประเด็นศึกษาเรื่องการจัดการน้ำของเมืองพระนครในกัมพูชาซึ่งไดIชื่อว&าเปcนเมือง

แห&งระบบชลประทาน (Hydraulic City) จะเปcนที่สนใจในวงกวIาง (Groslier, 2007 ; Fletcher et
al, 2008 ; Kummu, 2009 ; ชากสT ดูมารTกเซยT, 2548) แต&การศึกษาเรื่องการจัดการน้ำของชุมชน

เขมรในประเทศไทยยังมีไม&มากนัก โดยงานคIนควIาชิ้นสำคัญเปcนของธาดา สุทธิธรรม (2544) เรื่อง

“ผังเมืองในประเทศไทย: ผังชุมชนและการใช&ที่ดินสายอารยธรรมเขมรในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ”
ซึ่งไดIนำเสนอถึงแบบแผนการตั้งถิ่นฐานรวมทั้งการจัดการแหล&งน้ำของชุมชนเขมรโบราณทุกยุค

ทุกสมัย โดยแบ&งออกเปcน 5 ประเภท ดังนี้

3