Page 28 - รายงานวิจัยร้านยาหมอหวาน
P. 28
19
บทที่ 2
การแพทย์แผนไทยสมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์ และความท้าทายต่อการธำรงรักษาภูมิปัญญาแพทย์แผนไทย
การแพทย์ไทยสมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์
ภายหลังราชอาณาจักรอยุธยาล่มสลายเมื่อ พ.ศ. 2310 ตำราวิชาการในศาสตร์ต่าง ๆ ถูกทำลายและ
สูญหายจากภัยสงคราม ต่อมาในสมัยกรุงธนบุรี พระเจ้าตากสินมหาราชทรงก่อตั้งราชธานีแห่งใหม่ ณ กรุงธนบุรี
แต่สภาวะทางการเมืองในช่วงเวลาดังกล่าวยังอยู่ในช่วงสงคราม การฟื้นฟูศิลปะวิทยาการยังคงมีความยากลำบาก
กระทั่งเข้าสู่สมัยรัตนโกสินทร์ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ปฐมกษัตริย์แห่งราชวงจักรี
ทรงย้ายเมืองหลวงจากฝั่งตะวันตกของแม่น้ำเจ้าพระยามาทางตะวันออก และทรงสถาปนาราชธานีแห่งใหม่ คือ
กรุงเทพมหานคร บวรรัตนโกสินทร์ฯ เมื่อพ.ศ. 2325 จึงเริ่มมีการฟื้นฟูวิทยาการในด้านต่าง ๆ ขึ้น
การแพทย์ช่วงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก ยังคงยึดแบบแผนแพทย์โบราณที่สืบเนื่อง
มาตั้งแต่สมัยอยุธยา โดยใช้ประโยชน์จากสมุนไพรและจากสัตว์วัตถุธาตุวัตถุในการปรุงยา มีวิธีการรักษาด้วยการ
25
นวดร่างกายและรักษากระดูกหักโดยใช้เฝือกแบบลูกระนาด ทั้งนี้จากเอกสารตำรายาที่สูญหายและเสียหาย
พระองค์ทรงรวบรวมตำราแพทย์แผนไทยขึ้น โดยมีหลักฐานจากศิลาจารึกที่วัดพระเชตุพนฯ ว่า
“…ทำศาลารายห้าห้อง เจ็ดห้อง เก้าห้อง เป็นสิบเจ็ดศาลา เขียนพระชาดกห้าร้อยสิบพระชาติ ตั้งตำรายา
และฤๅษีดัดตน ไว้เป็นทาน...”
จากข้อความจารึกดังกล่าวแสดงให้เห็นถึงการฟื้นฟูแพทย์แผนโบราณที่เกิดขึ้นในรัชสมัยพระบาทสมเด็จ
พระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก นอกจากนี้มีการจัดตั้งกรมหมอโรงพระโอสถสำหรับการจัดหายา โดยหมอที่รับราชการ
เรียกว่า หมอหลวง ส่วนหมอที่รักษาราษฎร เรียกว่าหมอราษฎร์หรือหมอเชลยศักดิ์
26
ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ทรงรวบรวมตำราการแพทย์ขึ้น พ.ศ. 2355 โดยมีผู้ที่มี
ความรู้ ผู้มีความชำนาญการรักษาโรค ผู้ที่มีความรู้ทางการปรุงยา หมอหลวง หมอเชลยศักดิ์ และผู้ที่ถือครอง
25 จรัล เกรันพงษ์ บรรณาธิการ, ประวัติการแพทย์สมัยรัตนโกสินทร์, (กรุงเทพฯ: คณะแพทย์ศาสตร์-ศิริราชพยาบาล,
2525), 20.
26 เสาวภา พรสิริพงษ์ และพรทิพย์ อุศุภรัตน์ (บรรณาธิการ), การบันทึกและการถ่ายทอดความรู้ทางการแพทย์แผน
ไทย, (กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์องค์กรสงเคราะห์ทหารผ่านศึก, 2537), 21.
